Proces Model

Eugene T. Gendlin wprowadził Model Procesu jako alternatywę dla klasycznego, konceptualnego rozumienia rzeczywistości. Zamiast postrzegać myślenie jako coś oddzielnego od świata, Gendlin pokazuje, że proces myślenia i doświadczania jest w istocie zintegrowany z ciałem i środowiskiem. Jak sam pisze, “Model Procesu wykorzystuje nowy sposób myślenia, który nieustannie wykracza poza dane koncepcje i założenia” (A Process Model). W jego ujęciu rzeczywistość nie jest statycznym zestawem obiektów i definicji – jest dynamicznym procesem, który rozwija się poprzez nieustanne interakcje między jednostką a jej otoczeniem.

Gendlin nie chce tłumaczyć nowych koncepcji w “starych” kategoriach, co mogłoby ograniczyć ich potencjał. Zamiast tego zachęca nas do bezpośredniego przeżywania tych idei, co wymaga od czytelnika otwartości na nową formę rozumienia, która często wykracza poza logiczne, językowe konstrukcje. Jak zauważa, “nowe koncepcje nie będą od razu zrozumiałe” – jednak właśnie ta niejasność prowadzi do głębszego doświadczania ukrytych aspektów rzeczywistości, które określa mianem “implicite” (ukryte) (A Process Model). Model Procesu to więc nie tylko filozofia, ale także wezwanie do praktyki obecności i bezpośredniego zaangażowania się w proces doświadczania.

Gendlin podkreśla, że ciało i środowisko nie są dwoma oddzielnymi bytami, które na siebie wpływają, lecz są w stanie nieustannej interakcji, która tworzy to, co nazywa “procesem”. Jak pisze, „Interakcja zawsze już miała miejsce, nawet gdy myślimy o oddzielnym środowisku i oddzielnym ciele” (A Process Model). Innymi słowy, nasze doświadczenia, myśli i uczucia nie są oddzielone od kontekstu, w którym się pojawiają. Nie możemy wyodrębnić siebie jako istoty samodzielnej od wszystkiego, co nas otacza. Ta relacja między ciałem a środowiskiem sprawia, że każde doświadczenie i każde znaczenie wyłaniają się z kontekstu i są z nim nierozerwalnie związane.

Ta koncepcja jest również przejawem filozoficznego podejścia do języka, które Gendlin nazwał “wychodzeniem poza jeden-do-jednego relacje między słowem a rzeczą”. W Modelu Procesu język nie jest prostym narzędziem do opisywania rzeczywistości; słowa nie stanowią wyłącznie etykiet przyczepianych do obiektów. Mówienie jest aktywnym uczestnictwem w procesie. „Mówienie jest zmianą tego, ‘o czym’ jest, a także zmianą tego, co można teraz dalej powiedzieć” (A Process Model). W tym ujęciu każde słowo lub koncept rodzi nowe znaczenia i otwiera nowe możliwości interakcji z rzeczywistością, co przekłada się na bardziej dynamiczne i żywe doświadczenie świata.

Centralnym pojęciem w Modelu Procesu jest “Implicit” – niewidoczny, ukryty aspekt doświadczenia, który Gendlin uważa za podstawę ludzkiego przeżywania. Implicit to coś więcej niż niedookreślone uczucia czy podświadomość – to nasza zdolność do odczuwania więcej, niż możemy wyrazić słowami. Jest to intuicyjne “więcej” tkwiące w każdej sytuacji, uczuciu lub myśli, które czeka na pełniejsze rozwinięcie i zrozumienie. Gendlin zauważa, że „Implicit jest zawsze konkretnym ‘tym’, zawsze dokładnie ‘tym’, ale słowo ‘precyzyjny’ ma tutaj swoje nowe znaczenie” (A Process Model). Każdy moment zawiera w sobie więcej, niż jesteśmy w stanie od razu ująć językiem lub wytłumaczyć logicznie.

Poprzez focusing – metodę, którą Gendlin opracował jako sposób na docieranie do tego, co jest implicit – jesteśmy w stanie wnikać w swoje uczucia, myśli i doznania w bardziej świadomy sposób. Proces ten nazywa “Carrying Forward” (energia przenosząca życie naprzód), czyli odnajdywaniem drogi do pełniejszego przeżywania danej sytuacji i odkrywania nowych jej aspektów. „To, co istnieje, nigdy nie jest tylko środowiskiem. Zawsze istnieje znacznie szersza interakcja ciało-środowisko” (A Process Model). Dzięki focusingowi możliwe jest odkrywanie tego szerokiego wymiaru i umożliwienie, by nasze wewnętrzne doświadczenia rozwijały się swobodnie.

Gendlin kwestionuje tradycyjne podejście do myślenia, które zamyka rzeczywistość w sztywnych ramach pojęciowych i językowych definicji.
W jego ujęciu, każda definicja i każde pojęcie zawsze odnoszą się do czegoś większego, co nie jest bezpośrednio uchwytne w słowach. To “coś więcej” – Felt Sense jest podstawą twórczego myślenia i ciągłego wykraczania poza ustalone granice poznania. „To, co jest możliwe w rzeczywistości, nie musi wynikać z poprawnych pojęć. Prawidłowe koncepcje wywodzą się raczej z tego, co faktycznie miało miejsce” (A Process Model).

Gendlin sugeruje, że nasze pojęcia są często zbyt sztywne, aby pomieścić bogactwo doświadczenia. Nowe myśli, pojęcia i interpretacje wyłaniają się z bezpośredniego odniesienia do doświadczenia, które przekracza logikę. Przykładem tego jest fenomen Felt Sense, która często prowadzi nas do wniosków, zanim jesteśmy w stanie sformułować racjonalne wyjaśnienia. Procesowy model myślenia nie tylko pozwala na intuicyjne rozumienie, ale również daje przestrzeń na to, by to, co “implicit”, kształtowało nasze rozumienie świata w sposób twórczy i nieoczekiwany.

Dla Gendlina życie to ciągły proces, a nie statyczna struktura. Tradycyjne koncepcje naukowe traktują organizmy jako zestawy elementów, które muszą być zrozumiane na poziomie pojedynczych części. Model Procesu natomiast wywraca tę perspektywę, pokazując, że „proces generuje struktury i obiekty; już istniejące struktury i obiekty nie są tym, co generuje proces” (A Process Model). Zatem, aby naprawdę zrozumieć życie, musimy odrzucić koncepcję, że składa się ono z niezmiennych, oddzielnych elementów. Gendlin podkreśla, że organizmy rozwijają się i ewoluują jako część większej całości – są w interakcji ze środowiskiem, a ich struktura i istnienie są przejawem tej nieustannej interakcji.

Życie w Modelu Procesu jest dynamiczne i składa się z wielu wzajemnie wpływających na siebie procesów. Każde doświadczenie, każdy akt myślenia czy działania jest częścią większego procesu, który nieustannie zmienia to, kim jesteśmy i jak postrzegamy świat. Gendlin zauważa, że „każda struktura jest wynikiem jakiegoś procesu” i że „struktura ciała jest zawsze zaangażowana w pewne procesy, w przeciwnym razie rozpada się” (A Process Model). W ten sposób Model Procesu zmienia nasze rozumienie rzeczywistości jako stałej i niezmiennej, na rzecz obrazu świata jako procesu, który nigdy nie jest zakończony.

Model Procesu Gendlina nie jest jedynie teorią filozoficzną – stanowi również praktyczne narzędzie do głębszego doświadczania i rozumienia życia.
Jest to zaproszenie do życia w pełni świadomie, w otwartości na ciągły proces zmiany i wzrostu. Dzięki focusingowi, praktyce rozwijanej przez Gendlina, możemy nauczyć się wchodzić w bezpośredni kontakt z naszym wewnętrznym doświadczeniem, czyli z “implicite”. Proces ten umożliwia nam wgląd w nasze najgłębsze uczucia i intuicje, które często pozostają nieuświadomione i niewyrażone. Jak wyjaśnia Gendlin, „bezpośrednie odniesienie” (Direct Referent) do tego, co jest implicit, zmienia wszystko” (A Process Model).

Focusing uczy nas, jak słuchać swojego ciała, które przechowuje informacje o naszych emocjach, potrzebach i konfliktach. Jest to praktyka uważności i obecności, która pozwala na lepsze zrozumienie siebie i swoich reakcji na świat. W codziennym życiu oznacza to, że zamiast reagować automatycznie lub działać pod wpływem nieuświadomionych impulsów, możemy nauczyć się odczuwać i rozpoznawać nasze wewnętrzne potrzeby. Poprzez focusing, stajemy się bardziej otwarci na to, co pojawia się w nas i wokół nas, pozwalając, by nasze życie było bardziej spójne i zintegrowane.

Dzięki Modelowi Procesu uczymy się także patrzeć na nasze trudności i wyzwania jako na część szerszego procesu rozwoju.
W sytuacjach stresowych lub trudnych emocjonalnie, focusing pozwala nam odnaleźć “carrying forward” – energię przenoszącą życie na przód, który możemy podjąć, by nadać znaczenie i wartość naszemu doświadczeniu. Zamiast walczyć z emocjami, możemy z nimi współpracować, pozwalając im “przenosić nas naprzód” ku nowym sposobom rozumienia siebie i świata.

Ostatecznie Model Procesu Gendlina zaprasza nas do przyjęcia nowego sposobu bycia wewnętrznego i myślenia, który jest bardziej złożony, zintegrowany i otwarty na nieprzewidywalność życia. Życie przestaje być statycznym zbiorem faktów i definicji, a staje się dynamicznym i twórczym procesem, w którym my sami uczestniczymy i który kształtujemy swoimi myślami, emocjami i działaniami. Gendlin pokazuje, że prawdziwe rozumienie świata nie może być ograniczone do pojęć i struktur. Jego Model Procesu wymaga od nas zaangażowania się w nieustanny rozwój i odkrywanie, co czyni nasze życie bardziej autentycznym i pełnym.

Model Procesu jest więc zarówno filozofią, jak i praktycznym podejściem do życia, które inspiruje nas do głębszego połączenia z naszymi wewnętrznymi przeżyciami oraz z otaczającym nas światem. Pozwala na zrozumienie siebie w sposób, który wykracza poza powierzchowne definicje i stawia nas w centrum żywej, nieustannie rozwijającej się rzeczywistości. Dzięki temu możemy odkryć nowe znaczenia, wartości i kierunki w życiu, które pozwalają nam na pełniejsze, bardziej świadome i autentyczne istnienie.